Chậm phát triển tâm thần

CHẨN ĐOÁN VÀ ĐIỀU TRỊ CHẬM PHÁT TRIỂN TÂM THẦN

CHẨN ĐOÁN CHẬM PHÁT TRIỂN TÂM THẦN

Chẩn đoán xác định Chậm phát triển tâm thần dựa vào hai tiêu chuẩn chính là lâm sàng và trắc nghiệm tâm lý.

- Về mặt lâm sàng: Châm phát triển tâm thần thể hiện trên toàn bộ các mặt của hoạt động tâm thần như cảm xúc, tư duy, vận động, chú ý, trí nhớ và chủ yếu là trí tuệ. Trạng thái bệnh lý này mang tính chất bẩm sinh hoặc mắc phải chủ yếu trong ba năm đầu. Tiêu chuẩn về mặt lâm sàng được xem là quan trọng nhất.

- Về trắc nghiệm tâm lý: Có nhiều trắc nghiệm tâm lý đánh giá trí tuệ khác nhau. Kết quả trắc nghiệm được tính bằng chỉ số IQ, gọi là thương số trí tuệ. Tiêu chuẩn này không mang tính chất quyết định mà chỉ có giá trị tham khảo.

Căn cứ vào đánh giá lâm sàng và chỉ số IQ, Tổ chức Y tế thế giới, cũng như Hiệp hội Tâm thần học Hoa Kỳ thống nhất chia ra làm 4 mức độ chậm phát triển tâm thần: nhẹ, vừa, nặng, trầm trọng.

Chậm phát triển tâm thần mức độ nhẹ (IQ từ 50 - 70)

 - Tư duy: Nhiều trường hợp khó phân biệt với mức bình thường. Ngôn ngữ khá phát triển, hiểu người khác nói và tự diễn đạt các suy nghĩ của mình. Có thể hình thành ngôn ngữ viết. Có khả năng tính toán học tập nhưng kém hơn so với bạn cùng tuổi. Có thể học hết cấp tiểu học tuy với kết quả học tập thường là kém hoặc rất kém, tư duy theo nếp cũ, thiếu sáng kiến, khả năng phân tích tổng hợp kém.

- Cảm xúc: Cảm xúc cấp cao có phát triển, thiếu tự lập, bám vào bố mẹ dù đã lớn, không đủ năng lực để giải quyết những mối xung đột tình cảm trong nội tâm, đôi khi có những cơn bùng nổ về cảm xúc.

- Hành vi tác phong: có thể làm tốt những nghề không phức tạp và thích nghi được với môi trường xã hội song kém hiệu quả so với người khác.Nếu giáo dục và huấn luyện tốt, bệnh nhân có thể làm được những nghề không phức tạp và thích nghi được với môi trường xã hội. Một số trường hợp trẻ dễ có những hành vi mang tính thiếu suy nghĩ, dễ bị ám thị dẫn đến các hành vi phạm pháp.

Tóm lại, dựa vào đặc điểm lâm sàng và chỉ số IQ, CPTTT mức độ trầm trọng, nặng và vừa thường dễ chẩn đoán vì bệnh cảnh khá rõ ràng. Chẩn đoán CPTTT mức độ nhẹ nhiều khi rất khó vì bệnh cảnh lâm sàng không rõ ràng, thiếu sót tâm thần nhẹ ở sát với ranh giới mức bình thường.

Chậm phát triển tâm thần ở mức độ trung bình (IQ từ 35-49)

- Tư duy: có ngôn ngữ nói nhưng vốn từ không lớn, ngữ pháp giản đơn, phát âm sai. Rất khó hình thành ngôn ngữ viết. Có thể tư duy khái quát thô sơ nhưng không thể có tư duy trừu tượng. Không có tính độc lập suy nghĩ. Có thể tính toán giản đơn cụ thể nhưng không thể tính toán trừu tượng. Chậm biết nói, chậm nghe hiểu, vốn từ không lớn, ngữ pháp đơn giản, phát âm sai, nói lắp, nói ngọng. Khó hình thành ngôn ngữ viết.

- Cảm xúc: Không ổn định, khi thì bàng quan vô cảm, khi thì ngoan ngoãn hiền lành, khi thì vui vẻ dễ bị kích thích

- Hành vi tác phong: có thể làm được các công việc đơn giản, không làm được công việc có tính quy trình, máy móc, không thay đổi được theo hoàn cảnh. Ít có khả năng sống tự lập hoàn toàn, cần có sự trợ giúp, hướng dẫn.

Chậm phát triển tâm thần ở mức độ nặng (IQ từ 20-34)

- Tư duy: Hầu như không có ngôn ngữ hay chỉ phát ra những âm, từ mà bản thân bệnh nhân không hiểu. Tư duy hầu như chưa có hoặc chỉ là tư duy cụ thể thô sơ. Phản ứng không thích hợp với xung quanh, thường phủ định \, chống đối. Bệnh nhân chưa có ý thức về bản thân hoặc chỉ có một cách lờ mờ.

- Cảm xúc: chỉ có cảm xúc cấp thấp, liên quan đến thoả mãn nhu cầu cơ thể, khi no ấm có khí sắc dễ chịu bình tĩnh, khi đói lạnh đau thì la hét. Nhiều bệnh nhân có những cơn giận dữ phá phách không duyên cớ. Không buồn, không lo, không có phản ứng cảm xúc thích hợp với hoàn cảnh, thiếu sự gắn bó với người thân, sợ hãi trước cái lạ, cái mới...

- Hành vi tác phong: không có hoạt động có ý chí, không quan tâm đến đồ chơi, thường là những hành vi tự động theo bản năng hay những phản ứng thô sơ với kích thích bên ngoài. Có trẻ thường nằm im, có trẻ luôn có những động tác định hình, đơn điệu như lắc vặn thân mình, đong đưa cơ thể...Đôi khi có những cơn la hét, kích động vô cớ xuất hiện từng chu kì.

Chậm phát triển tâm thần ở mức độ trầm trọng (IQ < 20)

- Tư duy: không có khả năng nhận thức, không có khả năng phản ứng với các kích thích đơn giản như nóng, lạnh. Không có ngôn ngữ.

- Cảm xúc: Hoàn toàn là cảm xúc bản năng. Có cơn giận dữ, tự cào cấu hay tấn công người khác.

- Hoạt động: vận động kém, có khi không đi được, hành động định hình lặp lại.

- Thường có nhiều bệnh lý cơ thể, tâm thần, động kinh đi kèm. Các dị dạng cơ thể khá thường gặp ở nhiều cơ quan khác nhau của cơ thể như thần kinh, da, giác quan, hệ thống xương (nhất là hộp sọ và cột sống), mắt tai răng, ngón tay chân....

ĐIỀU TRỊ CHẬM PHÁT TRIỂN TÂM THẦN

Vấn đề điều trị chậm phát triển tâm thần dựa trên các phương pháp về xã hội, giáo dục, tâm thần cũng như môi trường sống của trẻ. Trong đó, điều trị chậm phát triển tâm thần hiện nay dựa trên một số phương pháp chính sau:

Liệu pháp giáo dục

Nhằm mục đích giúp trẻ thích ứng phần nào đó với xã hội, liệu pháp giáo dục nắm giữ các vai trò sau:

• Ổn định tâm lý cho trẻ.
• Phục hồi các rối loạn về vận động hay rối loạn về ngôn ngữ.
• Thúc đẩy trẻ thích nghi với môi trường xung quanh bằng cách tạo mối quan hệ với mọi người.

Như vậy, nội dung phương pháp sẽ bao gồm các hoạt động như:

• Đào tạo kỹ năng thích nghi của trẻ bằng cách hướng dẫn trẻ các hoạt động sinh hoạt hàng ngày như vệ sinh cá nhân, đi chợ, nấu ăn hay thu dọn nhà cửa...
• Đào tạo kỹ năng xã hội của trẻ, bao gồm lễ phép với người lớn, giao tiếp hay giúp đỡ người khác.
• Giáo dục văn hóa như đọc viết, tính toán đơn giản...

Liệu pháp tâm lý

Liệu pháp tâm lý có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc phục hồi trẻ bị chậm phát triển tâm thần, có thể được áp dụng cho từng cá nhân hoặc theo nhóm. Cụ thể, khi phát hiện trẻ có dấu hiệu bất ổn về tâm lý như kích động, tự kỷ, lầm lì..., các chuyên gia tâm lý sẽ tìm hiểu kĩ hơn về hoàn cảnh sống của gia đình trẻ, đồng thời hướng dẫn gia đình một số phương pháp giáo dục, đối xử đặc biệt với trẻ. Bên cạnh đó, liệu pháp tâm lý cũng sẽ tận dụng các hoạt động kích thích sự hứng thú của bé như hội họa, âm nhạc, các trò chơi hay hoạt động hướng nghiệp...

Thuốc

Điều trị chậm phát triển tâm thần cũng thường phải có sự hỗ trợ từ thuốc, tuy nhiên thuốc chỉ đóng vai trò thứ yếu và tập trung điều trị triệu chứng:

- Lo âu, sợ hãi hay căng thẳng: sử dụng nhóm thuốc bình thần giải lo âu Benzodiazepin.

- Triệu chứng kích động, rối loạn khí sắc, rối loạn hành vi hay bị ám ảnh... có thể sử dụng các loại thuốc như Haloperidol, thuốc an thần, thuốc ổn định khí sắc...

- Triệu chứng trầm cảm: sử dụng thuốc chống trầm cảm phối hợp.

- Rối loạn tăng động, tự kỷ, động kinh,...bác sĩ sẽ căn cứ theo từng triệu chứng để kê đơn thuốc phù hợp.

- Thuốc nuôi dưỡng tế bào thần kinh, thuốc hỗ trợ chức năng gan, vitamin và khoáng chất.

Nhìn chung, điều trị chậm phát triển tâm thần đòi hỏi rất nhiều sự cố gắng và kiên nhẫn đối với trẻ. Do đó, gia đình khi có trẻ gặp phải tình trạng này, mỗi cha mẹ cần có sự ý thức và chu đáo hơn trong việc chăm sóc giáo dục trẻ kết hợp với các liệu pháp điều trị khác.