Hoang tưởng là gì? Có những loại hoang tưởng nào?

1. Hoang Tưởng là gì? 

       Hoang tưởng là những ý tưởng, phán đoán sai lầm, không phù hợp với thực tế, do bệnh tâm thần sinh ra, nhưng bệnh nhân cho là hoàn toàn chính xác, không thể giải thích, đả thông được 

       Hoang tưởng là những niềm tin sai lầm, cố định, được duy trì một cách mạnh mẽ và không thể thay đổi mặc dù có những bằng chứng bác bỏ niềm tin đó. Những niềm tin này không phù hợp với nền tảng giáo dục, xã hội và văn hóa của người đó (Joel Yager, USA 2000).

       Như vậy, đặc điểm của hoang tưởng là:

- Những ý tưởng, phán đoán hoặc niềm tin sai lầm, không phù hợp.

- Người bệnh không biết là sai, mà trái lại, nó đã trở thành quan điểm vững chắc của họ, không thể giải thích, thuyết phục được.

2. Các loại hoang tưởng kinh điển:

- Hoang tưởng bị truy hại:

   Hoang tưởng này còn được gọi là hoang tưởng khủng bố (Delusions of persecution). Người bệnh có những ý nghĩ cho rằng những người khác đang mưu toan làm hại mình bằng mọi hình thức: đầu độc, ám sát, bắt giữ lấy của cải,… Người bệnh cho rằng ngay những người thân nhất cũng hại mình (bố, mẹ, vợ chồng, …) 

- Hoang tưởng liên hệ: bệnh nhân cho rằng mọi việc xảy ra xung quanh đề có mối liên hệ đặc biệt với mình, Hình như mọi người nhìn bệnh nhân một cách đặt biệt, bàn tán, cười cợt, chế diễu bệnh nhân. Trong thái độ lời nói của người khác bệnh nhân hay suy đoán, tìm ra một ý nghĩa thầm kín có liên quan tới mình, ám chỉ mình. Thậm chí người bệnh cho rằng đài phát thanh cũng đang nói hoặc ám chỉ về mình.

- Hoang tưởng bị chi phối (Delusions of influence):

      Người bệnh tin rằng những ý nghĩ và hành động của họ bị những lực bên ngoài kiểm soát. Trường hợp nặng, người bệnh cảm thấy dường như họ là người máy và không có ý nghĩ, hành động riêng. Họ thấy các bộ phận cơ thể của mình bị những lực siêu hình nào đó bên ngoài thao tác, ý nghĩ của họ đang bị rời đi, chuyển lại bên ngoài.

      Nếu người bệnh có hoang tưởng bị chi phối bằng phương tiện vật lý (dòng điện, các sóng điện, các tia,…) gọi là hoang tưởng bị tác dụng vật lý. Hoang tưởng này thường kèm theo ảo giác xúc giác hay nội tạng.

- Hoang tưởng ghen tuông: người bệnh dựa vào những hiện tượng vô lý, những bằng chứng không có cơ sở để khẳng định sự phản bội của chồng (vợ) hoặc người yêu mình.

- Hoang tưởng tự buộc tội: người bệnh tự cho mình là hèn kém, có phẩm chất xấu xa, có tội lỗi hoặc khuyết điểm lớn...Thường người bệnh có ý nghĩ mình không đáng sống hoặc dáng bị trừng phạt nên dễ có ý tưởng và hành vi tự sát.

- Hoang tưởng tự cao (Delusions of grandeur):

   Người bệnh cho rằng mình rất thông minh, tài giỏi, có sức lực mạnh mẽ, việc gì cũng làm được. Có người cho rằng mình có địa vị cao, quyền lực lớn, có họ hàng thân thích với các bác vĩ nhân, hoặc mình rất giàu có, vàng bạc vô kể…

   Cùng loại này có hoang tưởng phát minh. Người bệnh cho rằng mình có phát minh độc đáo về khoa học, triết học.

- Hoang tưởng phát minh: người bệnh có phát minh độc đáo, kì lạ về khoa học, triết học, cải cách xã hội...họ luôn luôn trình bày và thuyết phục người khác công nhận.

- Hoang tưởng được yêu: người bệnh cho rằng có người nào đó hoặc nhiều người yêu mình, tìm cách bộc lộ tình yêu với mình nhưng bệnh nhân không yêu lại.

- Hoang tưởng nghi bệnh.

- Hoang tưởng nhận nhầm. 

- Hoang tưởng đóng kịch.

- Hoang tưởng biến hình bản thân.

- Hoang tưởng có tội (Delusion of having sinned):

      Người bệnh tự cho mình là hèn kém, có phẩm chất xấu xa hoặc có tội lớn không đáng sống. Hoang tưởng này thường đưa đến ý tưởng và hành vi tự sát.

 - Hoang tưởng hư vô (Nihilistic delusions):

      Đây là một loại hoang tưởng kỳ quái, có nội dung phủ định với tính chất trầm cảm, trong hội chứng cotard, biểu hiện:

   * Nỗi đau khổ vô biên: tất cả người thân đều chết, nhà cửa tan nát, người bệnh đau khổ triền miên.

   * Phủ định ngoại cảnh: thế giới và tất cả những gì liên quan đến nó đang ngừng tồn tại, đang bị hủy diệt, ngập lụt. Các thành phố sụp đổ, tan hoang.

   * Phủ định bản thân: nội tạng người bệnh bị hư hỏng, thối rữa,…

   Thường gặp trong tâm thần phân liệt, loạn thần trước tuổi già, loạn thần do tai biến mạch máu não.

 - Hoang tưởng cơ thể (Somatic delusions):

   Người bệnh cho rằng mình có những khuyết tật về cơ thể hoặc những bệnh về y khoa chung. Hoang tưởng này còn gọi là hoang tưởng nghi bệnh. Người bệnh cho rằng mình có bệnh nặng, khó chữa.

 - Hoang tưởng tăng đôi (Delusion of doubles):

   Bệnh nhân tin rằng có người khác đã bị thay đổi hình thể và nhập vào họ.

 - Khí sắc hoang tưởng (Delusional mood):

   Đây là một trạng thái bối rối, căng thẳng. Người bệnh có ý nghĩ, linh cảm thấy điều gì đó kỳ lạ, huyền bí đang diễn ra liên quan đến bệnh nhân theo cách thức không rõ ràng.

 - Tri giác hoang tưởng (Delusional perception):

   Người bệnh giải thích điều tri giác bình thường theo ý nghĩa hoang tưởng, trong đó nó có ý nghĩa cá nhân vô cùng to lớn đối với người bệnh. Trong loại này có hoang tưởng gán ý, người bệnh gán cho sự vật, hiện tượng tự nhiên một ý nghĩ riêng, báo hiệu cho số phận, tương lai của họ.

- Trí nhớ hoang tưởng (Delusional memory):

   Đó là trí nhớ về một sự kiện mà sự kiện đó rõ ràng là hoang tưởng. Thí dụ, một bệnh nhân “nhớ” lại rằng thầy giáo của anh ta từ hồi lớp bốn đã bỏ thuốc độc vào cốc nước của anh ta. Người bệnh giải thích đó là lý do khiến anh ta bị rối loạn tâm thần. Việc dựng lên trí nhớ sai lầm và sau đó trở thành niềm tin vững chắc đã tạo nên hoang tưởng.

 - Hoang tưởng về sự gắn bó tình dục (Delusions of erotic attachment):

   Là hoang tưởng rằng có người, thường là người có địa vị thân thế cao hơn, yêu mình.

 - Hoang tưởng thay thế những người quan trọng khác (Delusions of replacement of significant others):

   Người bệnh tin rằng người nào đó gần mình đã được thay thế bằng người giống hệt nhau. Cùng loại này có hoang tưởng đóng kịch: cho rằng những người xung quanh là những nhân vật luôn thay đổi vai trên sân khấu.

 - Hoang tưởng nhận nhầm hay hoang tưởng trá hình (Delusions of disguise):

   Người bệnh nhận những người lạ là những người quen thuộc trong đời sống của mình.

 - Hoang tưởng cảm ứng hay hoang tưởng chia sẻ (Shared delusions):

   Hoang tưởng cảm ứng có thể xảy ra ở cặp vợ chồng hoặc những người trong cùng gia đình. Nhiều nhà tâm thần học xem những hoang tưởng trong một nhóm người có thể gặp ở một vài hệ thống thờ cúng tôn giáo. Tuy nhiên, việc xác định chính xác giữa hoang tưởng và những niềm tin mãnh liệt ở những nền tôn giáo, chính trị hoặc các nhóm khác rộng lớn hơn và có tính truyền thống hơn là vấn đề đang bàn cãi.